Jeszcze do niedawna ADHD kojarzyło się najczęściej z rozbieganymi dziećmi, które nie mogą usiedzieć w szkolnej ławce. Dzisiaj, dzięki rosnącej wiedzy na temat neuroatypowości, coraz więcej dorosłych zauważa u siebie cechy charakterystyczne dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W międzyczasie stale poszerza się oferta dostępnych narzędzi AI, które coraz częściej używane są w obszarach ochrony zdrowia psychicznego i samopomocy. Jak więc sztuczna inteligencja pomaga specjalistom zdrowia psychicznego w badaniach i diagnozie, a jak mogą jej używać same osoby z ADHD, żeby ułatwić sobie codzienność?
ADHD, czyli…
…zespół objawów, z których najbardziej charakterystyczne są: zaburzenia uwagi, nadaktywność ruchowa i/lub umysłowa, impulsywność, niecierpliwość oraz trudności w regulacji emocji. Te objawy występują w różnych proporcjach u różnych osób z ADHD. Dodatkowo często występują inne indywidualne trudności w różnych obszarach, na przykład niezdolność do utrzymania stałego rytmu dobowego albo swobodnego nawiązywania relacji z innymi ludźmi. Oczywiście u każdej osoby z takim rodzajem nauroatypowości skala trudności jest inna – niektórzy mają mało intensywne objawy, z którymi świetnie radzą sobie sami, podczas gdy wiele osób potrzebuje jednak kompleksowego wsparcia.
Z drugiej strony, niektóre aspekty ADHD mogą się okazać dużym życiowym atutem. Wyobraźnia osób neuroatypowych nierzadko jest niezwykle bogata, a w połączeniu z napływami kreatywnej energii przyczynia się do powstania pionierskich projektów czy wyjątkowych dzieł sztuki. Także podejmowanie się na przestrzeni lat różnych hobby sprawia, że takie osoby niejednokrotnie są ludźmi wielu talentów, o wszechstronnej wiedzy i umiejętnościach, bogatymi w niepowtarzalne doświadczenia życiowe. Nawet impulsywność, w połączeniu z cechami ją równoważącymi, można czasem przekuć w zaletę w zawodach, które wymagają szybkich decyzji, obarczonych dużym ryzykiem, ale też dużym potencjalnym zyskiem.
Co z tą neuroróżnorodnością?
Przez ostatnie dekady rozumienie ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) zmieniało się dynamicznie. Obecnie w siłę rośnie paradygmat neuroróżnorodności, czyli podejście, według którego ludzie naturalnie różnią się między sobą konstrukcją układu nerwowego. W przypadku niektórych osób występuje neuroatypowość – atypowy sposób bycia w świecie, związany z odmiennym od przeciętnego rozwojem. Pod parasol neuroatypowości włącza się m.in. ADHD i spektrum autyzmu.
Takie podejście zakłada, że neuroatypowości się nie leczy, bo nie jest zaburzeniem. Można jednak osoby z takimi uwarunkowaniami wspierać na różne sposoby, żeby nie wystąpiły u nich wtórne trudności związane z funkcjonowaniem w pędzącym, przebodźcowującym świecie. Żeby jednak skutecznie wspomagać takie codzienne funkcjonowanie, naukowcy prowadzą liczne badania na temat osób z ADHD. Dzięki nim diagności uzyskują coraz bardziej precyzyjne narzędzia do postawienia odpowiedniej diagnozy. Z kolei trafna diagnoza pozwala na zaplanowanie skutecznego wsparcia. Osoby z ADHD, lub je u siebie podejrzewające, mogą również na własną rękę szukać narzędzi ułatwiających życie. W tym pomaga nam dzisiaj sztuczna inteligencja.
Badania nad ADHD z użyciem AI
Badając osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, naukowcy wykorzystują niekiedy sztuczną inteligencję. Jednym z powodów, dla których to robią, jest brak całościowego modelu mechanizmów neuronalnych potencjalnie odpowiedzialnych za charakterystyczne objawy. Nawet w „Nature” pisano już, że użycie uczenia maszynowego może przyczynić się w najbliższych latach do „rozpracowania” neuroatypowych mózgów.
W jednym z takich badań wytrenowano głęboko uczący się model AI do rozpoznawania różnic w skanach mózgów nastolatków z i bez ADHD. Dzięki sztucznej inteligencji analizę można było przeprowadzić na dużej próbie, zwiększając tym samym wiarygodność wniosków z niego płynących. A jakie to wnioski? Prawdopodobnie istnieją pewne charakterystyczne cechy funkcjonowania mózgów osób z ADHD, dzięki którym w przyszłości, być może, diagnozę będzie się przeprowadzać również na podstawie neuroobrazowania, poza wywiadami, kwestionariuszami, testami i obserwacjami.
Oprócz analizowania budowy i funkcjonowania neuroatypowych mózgów badacze szukają również innych sposobów na wykorzystanie AI w pogłębianiu wiedzy na temat ADHD. Innym ciekawym przykładem jest wykorzystanie uczenia maszynowego podczas sekwencjonowania genomu ludzkiego – tak użyta sztuczna inteligencja może w przyszłości pomóc przewidywać wystąpienie ADHD na podstawie DNA. Ponadto można posłużyć się AI, by zbadać charakterystykę języka używanego przez osoby z ADHD w mediach społecznościowych, a także ich zmiany w poziomie aktywności w ciągu doby. Wszystkie nowe informacje przyczyniają się do rozumienia procesów, które odpowiadają za występowanie tych bardziej i tych mniej oczywistych objawów ADHD.
Samopomoc w ADHD z użyciem AI
Na rynku istnieje mnóstwo narzędzi, które wykorzystują różne modele sztucznej inteligencji, by odciążyć nas i zwiększyć nasze możliwości organizacyjne – część z nich może być szczególnie interesująca dla osób neuroatypowych. Najszerzej dostępnym i do tego bezpłatnym narzędziem jest ChatGPT, który może pomóc w szeregu wyzwań codzienności. ChatGPT chociażby rozbije duże zadania na szczegółowy plan z opisanym każdym krokiem, a ze strumienia myśli stworzy zrozumiałą notatkę. Może także pomóc poukładać priorytety, opracować strategię zmiany nawyków na zdrowsze, wytłumaczyć trudne zagadnienie w prostych słowach, stworzyć budżet domowy czy też napisać treść odpowiedzi na zaległe e-maile. W momentach przeciążenia wystarczy zrobić zdjęcie produktów w lodówce, a sztuczną inteligencję poprosić o wygenerowanie przepisu na ich podstawie. Alternatywą dla tego narzędzia jest goblin.tools, który nie wymaga pisania promptów – wystarczy wybrać odpowiednią do naszych potrzeb zakładkę i w niej wpisać, na przykład, zadanie do rozłożenia na kroki.
Polska aplikacja ADHD Buddy została stworzona, by wesprzeć osoby poszukujące wsparcia w organizacji, koncentracji i zarządzaniu czasem. W aplikacji można odnaleźć takie funkcjonalności jak:
- NeuroInsights – platforma pomagająca zrozumieć siebie poprzez analizę wyników kwestionariuszy psychologicznych. Dzięki nim poznasz swoje mocne strony, zrozumiesz, skąd biorą się pewne zachowania, a przede wszystkim dowiesz się, jak pracować nad sobą.
- Coaching ADHD – narzędzie dostarcza cennych informacji dzięki testom i analizom, ale coaching pozwala pójść o krok dalej – pomaga wprowadzić realne zmiany w życiu i karierze.
- FocusNotes – narzędzie, które łączy technologię przekształcania mowy na tekst z zaawansowaną analizą psychologiczną, oferując użytkownikom kompleksowe wsparcie w zarządzaniu czasem i obowiązkami.
- CV Buddy – narzędzie, które tworzy aplikacje zoptymalizowane pod kątem systemów scoringowych używanych przez rekruterów, co znacząco zwiększa szanse na sukces w procesie rekrutacji.
Inną polecaną aplikacją AI do organizacji pracy jest Sunsama. Oprócz autoplanowania zadań w kalendarzu na podstawie danych z innych aplikacji, kontroli postępów i analiz sposobów spędzania czasu w pracy narzędzie pozwala na włączenie trybu skupienia się, dzięki któremu można w pełni poświęcić się dokończeniu ważnego zadania. Alternatywami dla tego narzędzia mogą być Leantime, które pozwala na efektywne zarządzanie małymi projektami z pomocą sztucznej inteligencji, RescueTime, którego zadaniem jest zautomatyzowane śledzenie sposobów wykorzystywania czasu przy urządzeniu i zarządzanie rozproszeniem uwagi, a także Ultra-Attention, które ma za zadanie przekierowywać uwagę z powrotem na wykonywaną czynność.
Istnieje aplikacja o przyjaznym interfejsie do tworzenia notatek, powstała z myślą o osobach neuroatypowych – Saner. Narzędzie pozwala m.in. na tworzenie transkrypcji nagrań audio i przekształcanie ich w notatki lub listy zadań do wykonania. Wbudowana sztuczna inteligencja uczy się na podstawie notatek sporządzanych przez osobę użytkującą aplikację – dzięki temu istnieje mniejsze ryzyko zagubienia lub zapomnienia ważnych informacji, wystarczy tylko otworzyć czat i porozmawiać z AI o dostępnych materiałach. Wprowadzane treści są automatycznie klasyfikowane pod względem podobieństw, dzięki czemu można łatwo odnaleźć pliki związane z opisywanym właśnie zagadnieniem.
Natomiast Comigo wykorzystuje metody o udowodnionej skuteczności, by za pomocą AI wspierać osoby z ADHD w regulacji emocjonalnej i efektywnej organizacji czasu. Pozwala na stawianie i realizację długoterminowych celów, oferuje dopasowane porady, strategie oraz zachęca do wykonywania krótkich ćwiczeń stosowanych w niektórych nurtach psychoterapii. Alternatywnie można również skorzystać z 6000 Thoughts, czyli coachingowej platformy AI pomagającej wprowadzić porządek do chaosu wśród myśli i emocji. Podobne wsparcie oferuje również Mindsum – czatbot przyjmujący rolę wspierającego kompana – oraz Earkick, narzędzie wykorzystujące sztuczną inteligencję do analizy danych na temat nastroju, poziomu niepokoju i codziennych nawyków użytkowników.
Powyższa lista nie jest wyczerpująca, ale może stanowić punkt wyjścia do dalszych poszukiwań dopasowanych do indywidualnych potrzeb. Powodzenia!
Na marginesie
Niedawno w Akademii Łukasiewicza zrealizowaliśmy film na temat tego, dlaczego znajomość technologii AI ma kluczowe znaczenie w szybko zmieniającym się świecie. Zachęcamy Cię do obejrzenia go: Kompetencje przyszłości: znajomość AI.