Nauka bez barier - Akademia Łukasiewicza | Nauka, Innowacje i Technologia dla Każdego

Świat, w którym wiedza nie ma granic, a nauka staje się udziałem każdego, nie tylko naukowców – to właśnie chce osiągnąć ruch otwartej nauki. Ogólnodostępne publikacje i dane badawcze, akademia i instytucje badawcze w służbie społeczeństwa, a także zwykli obywatele w laboratoriach. Brzmi jak marzenie? Przeczytaj, jak demokratyzuje się wiedzę naukową w praktyce.

Otwarta nauka

To koncepcja obejmująca różne formy dzielenia się wiedzą i współpracy naukowej, które przynoszą korzyści zarówno nauce, jak i społeczeństwu. Zakłada otwieranie całego procesu tworzenia i przekazywania wiedzy – od publikacji wyników badań, przez udostępnianie surowych danych, aż po wspólne prowadzenie projektów badawczych (nauka obywatelska).

Otwarta nauka to, jak wskazują Biblioteka Główna AGH i autorzy Przewodnika po otwartej nauce, przede wszystkim:

Odpowiedzialność społeczna – zapewnia równy, szeroki dostęp do najnowszej, zweryfikowanej wiedzy i zobowiązuje instytucje związane z nauką do działania dla dobra społeczeństwa (społeczna odpowiedzialność nauki).
Open Access – publikacje naukowe dostępne w internecie bez opłat, logowania czy ograniczeń technicznych; każdy może je czytać, kopiować, drukować i wykorzystywać zgodnie z licencją autora.
Otwarte dane badawcze (Open Research Data) – dane zebrane, wytworzone lub zaobserwowane w procesie badawczym udostępnione dla ogółu w sposób umożliwiający ich swobodne wykorzystywanie, modyfikowanie i upowszechnianie. Dobrze zorganizowane i udokumentowane dane przyspieszają rozwój nauki.
Globalna współpraca – technologie informacyjno-komunikacyjne umożliwiają współpracę naukowców na całym świecie, otwarty dostęp do baz danych i publikacji oraz szybką wymianę informacji.
Wsparcie instytucjonalne – idee otwartej nauki są promowane i wspierane przez organizacje międzynarodowe (UNESCO, Komisja Europejska), a także przez fundacje i stowarzyszenia pozarządowe.

Otwarta nauka umożliwia demokratyzację wiedzy, zwiększa jej dostępność, wspiera innowacje i edukację, a przy tym nie obniża jakości publikacji naukowych dzięki zachowaniu standardów recenzowania i weryfikacji danych.

Nauka dla obywateli

Społeczna odpowiedzialność nauki (SON) to koncepcja, według której instytucje i osoby profesjonalnie zajmujące się nauką powinny uwzględniać społeczne skutki swoich działań. Ważne jest, by naukowcy wybierali tematy, które mają realny wpływ na życie i odpowiadały na ważne problemy społeczne. Łączenie nauki z potrzebami społecznymi pomaga tworzyć innowacje oraz rozwiązywać złożone wyzwania. Więcej o realizacji założeń SON można przeczytać w publikacji Społeczna odpowiedzialność nauki. Zarządzanie – badania – wpływ społeczny Marcina Żemigały.

Popularyzacja nauki to ważny element tej odpowiedzialności – polega na przekazywaniu wiedzy i wyników badań w sposób przystępny i ciekawy, tak by każdy mógł zrozumieć, jak nauka wpływa na codzienne życie. Dzięki temu społeczeństwo zyskuje świadomość i może aktywnie korzystać z osiągnięć naukowych. Popularyzacja może przybierać bardzo różne formy – od organizacji wydarzeń tematycznych, przez tworzenie atrakcyjnych treści popularnonaukowych w mediach społecznościowych, aż po tworzenie bezpłatnych zasobów edukacyjnych.

Nad Wisłą SON to termin funkcjonujący od niedawna, jednak już zdążył zagościć w świadomości Polaków – programy rządowe finansują m.in. działania popularyzacyjne, wyrównywanie szans edukacyjnych, integrację lokalnych społeczności z instytucjami badawczymi, wspieranie bibliotek, dostęp do wiedzy.

Dzięki tworzeniu otwartych repozytoriów edukacyjnych instytucje związane z nauką umożliwiają dotarcie do głodnych wiedzy osób – bez znaczenia w jak dużej miejscowości mieszkają czy ile środków finansowych mogą przeznaczyć na edukację. Już niedługo również na platformie Akademii Łukasiewicza znajdziecie bazę wiedzy do powszechnego użytku, którą tworzymy dzięki dofinansowaniu dla projektu edukacyjno-popularyzatorskiego „Akademia Łukasiewicza – Laboratorium Odkrywców”. Szczegóły już wkrótce!

Obywatele dla nauki

Podczas gdy SON jest zobowiązaniem dla instytucji naukowych, badaczy i społeczności akademickiej, tak nauka obywatelska (citizen science) to forma współpracy, zgodnie z którą wolontariusze (czyli nienaukowcy) uczestniczą w procesie prowadzenia badań. Ich zadania mogą polegać m.in. na definiowaniu problemów badawczych, zbieraniu danych, uczestnictwie w obserwacjach, a niekiedy nawet w analizach, w gromadzeniu i udostępnianiu wyników naukowych. Biblioteka Główna AGH wskazuje również na istotną rolę współdzielenia zasobów (np. udostępnianie mocy obliczeniowej swoich komputerów instytucjom badawczym).

Jak głosi Polskie Towarzystwo Ewaluacyjne, nauka obywatelska to też ruch społeczny, forma edukacji naukowej, dialog między środowiskiem naukowym a społeczeństwem, zaproszenie obywateli do współtworzenia badań. To wszystko ma na celu rozwijanie idei otwartej nauki, ze szczególnym uwzględnieniem aktywnej roli społeczeństwa – według Komisji Europejskiej nauka obywatelska to jedna z ośmiu „ambicji otwartej nauki”.

Takie zaangażowanie osób spoza grona badawczego daje obopólne korzyści – społeczeństwo wywiera realny wpływ na tworzenie kapitału wiedzy i rozwiązuje problemy lokalne, a naukowcy otrzymują pomoc w zaplanowanych pracach, a ich działania zostają wzbogacone o perspektywę interesantów. Jak można się domyślić, taka współpraca pozwala również na oszczędność pieniędzy i czasu.

Więcej o wypracowanych do tej pory zasadach nauki obywatelskiej można przeczytać w krótkim dokumencie opracowanym przez European Citizen Science Association (ECSA).

Chcesz wiedzieć więcej na temat otwartej nauki? Sprawdź przydatne linki: